انتخاب همسر و ویژگی‌های همسر خوب| ۳

٣- ویژگی‌های همسر آرمانی اسلامی و شوهر شایسته
ویژگی‌های یک همسر شایسته (خواه مرد و خواه زن) در روایات مختلف ذکر شده است. در مجموع، می‌توان چنین نتیجه گرفت که دو اصل «دین» و «اخلاق نیک» دو ملاک اصلی برای شایستگی زن و شوهر است. در اینجا نخست به ذکر چند روایت می‌پردازیم، سپس با جمع‌بندی و نتیجه‌گیری، ویژگی‌ها را برمی‌شمریم:
 
ویژگی‌های زن شایسته
الف. شخصی به حضور رسول خدا(ص) آمد و با آن حضرت درباره انتخاب همسر مشورت کرد. رسول خدا(ص) فرمود:
«انْكِحْ وَ عَلَيْكَ بِذَاتِ الدِّينِ»؛
«ازدواج کن؛ ولی بر تو باد که با زن دین‌دار ازدواج کنی».[1]
 ب. جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: در حضور رسول خدا(ص)بودم. ایشان در مورد همسر شایسته (از زنان) چنین فرمود: بهترین همسران شما کسانی هستند که دارای این خصلت‌ها (ده خصلت) باشند:
1- آمادگی برای تولد فرزندان متعدّد، از خود داشته باشد؛
2- مهربان باشد؛
3- عفّت و پاک‌دامنی خود را رعایت کند؛
 ۴- در میان بستگانش، عزیز و سربلند باشد؛
 ۵- در نزد شوهرش فروتن باشد؛
 ۶- خود را برای شوهرش بیاراید و به او بنمایاند؛
 ۷- نسبت به نامحرمان خود نگهدار باشد و پوشش خود را حفظ کند؛
٨- از شوهرش اطاعت کند؛
 ۹- در امور جنسی، میل شوهرش را بپذیرد؛
۱۰- در عشق و علاقه به شوهر، افراط نکند و حدّ اعتدال را حفظ نماید.[2]
ج. امام صادق(ع) به ابراهیم کرخی فرمود: اگر ناگزیر به ازدواج هستی، دختری انتخاب کن که:
۱- از خانواده خوب باشد؛
 ۲- اخلاق نیکو داشته باشد؛
 ۳- آمادگی برای فرزنددار شدن، در او باشد؛
 ۴- شوهرش را در امور دنیا و آخرت، یاری کند.
بنابراین با زنی که نازاست، جمال و کمال ندارد، شوهرش را در کارهای نیک کمک نمی‌کند، صدایش را بلند می‌کند، عیب‌جویی می‌نماید، فزون‌طلب و پرتوقع است و امور دشواری را برای شوهرش تحمیل می‌کند، ازدواج نکن.[3]
د. رسول خدا(ص) فرمود: «بهترین زنان امّت من، زیبارویان و اندک مهرها هستند».[4]
مردی به حضور رسول خدا(ص)  آمد و گفت: من دارای همسری هستم که هنگام ورود به خانه‌ام، به استقبال من می‌آید و هنگام خروج، بدرقه‌ام می‌کند. هنگامی ‌که مرا غمگین دید، این‌گونه مرا تسلیت می‌دهد و می‌گوید: اگر درباره رزق و مخارج زندگی می‌اندیشی، غصه نخور؛ خداوند ضامن روزی است و اگر درباره امور آخرت می‌اندیشی، خداوند بر اندیشه و همّت تو در این ‌باره بیفزاید.
 رسول خدا(ص) فرمود:
«إنَّ لِلّهِ عُمّالاً وَ هذِهِ مِن عُمَّالِهِ ، لَها نِصفُ أجرِ الشَّهيدِ»؛
 «خدا کارگزارانی دارد و این زن (و این‌گونه زن) از کارگزاران خداست و دارای نصف پاداش یک شهید است».[5]
ه. پیامبر(ص) فرمود:
«إيّاكُم وَ خَضراءَ الدِّمَنِ»؛
«بپرهیزید از سبزی‌هایی که از جاهای کثیف می‌روید».
شخصی پرسید: منظور از این جمله چیست؟ فرمود:
«المَرأَةُ الحَسناءُ في مَنبَتِ السّوءِ»؛
«زن زیبایی که از خانواده ناشایسته به وجود می‌آید (چنین زنی را به همسری انتخاب نکنید)».[6]
 و. علمای اخلاق، بر اساس استفاده از روایات اسلامی گفته‌اند با شش گروه از زنان، ازدواج نکنید:
۱- اَنّانه: زنی که بسیار ناله می‌کند و مریض‌احوال است و خود را به بیماری می‌زند.
۲- منّانه: زنی که موقع خدمتگزاری به شوهر، بر او منّت می‌گذارد.
۳-حنّانه: زنی که میل به شوهر سابق خود، یا میل به فرزندان خود از شوهر دیگر دارد.
۴- حدّاقه: زنی که به هر چه می‌نگرد، به آن هوس می‌کند و تهیه آن را از شوهرش می‌طلبد و شوهر را در فشار قرار می‌دهد.
5- برّاقه: زنی که همواره به آرایش صورتش می‌پردازد و می‌خواهد مستقل باشد و حتی غذا خوردن را به‌ تنهایی انجام دهد.
6- شدّاقه: زنی که زیاد حرف می‌زند و پرچانگی می‌کند.[7]
مطابق بعضی از روایات، خوشبویی زن و خوب غذا پختن او نیز به ‌عنوان اوصاف نیک او ذکر شده است.[8]
 
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
از مجموع روایات مذکور، چنین استفاده می‌شود که ویژگی‌های چهارده‌گانه زیر، نشانه همسر شایسته است:
1- دینداری؛ ۲- اخلاق نیک؛ ۳- زیبایی؛ ۴- کم بودن مهریه؛ ۵- آمادگی برای بچّه‌دار شدن، ۶- محبت و مهربانی؛ ۷- بکارت ۸- شوهرداری نیک؛ ۹- عفّت و پاکدامنی؛ ۱۰ - اطاعت از شوهر و آرایش برای او؛ ۱۱ - از خانواده اصیل و پاک؛ ۱۲ - امانت‌داری و صداقت؛ ۱۳ - خوشبویی و پاکیزگی؛ ۱۴- آشنایی به تهیه غذای مطبوع.
 
توجّه به خصلت‌های عالی انسانی
بزرگان در انتخاب همسر، خصلت‌های عالی انسانی را بیشتر مورد نظر قرار می‌دادند. از آنجا که آن‌ها به فرزندان آینده و قانون وراثت توجّه داشتند، بر همین اساس، هیچ‌گاه زیبایی روح را فدای زیبایی اندام ظاهری نمی‌کردند. به همین خاطر، امیرمؤمنان علی(ع) فرمود:
«إِيَّاكُمْ وَ تَزْوِيجَ الْحَمْقَاءِ، فَإِنَّ صُحْبَتَهَا بَلَاءٌ وَ وُلْدَهَا ضَيَاعٌ»؛
«از ازدواج با زنان کم‌عقل دوری‌کنید؛ چراکه همنشینی با آن‌ها بلا است و فرزند آن‌ها دچار تباهی است».[9]
از این‌رو، پس از شهادت حضرت زهرا(س) وقتی ‌که امیرمؤمنان علی(ع)  خواست با زنی ازدواج کند، به برادرش عقیل که نسب‌شناس بود فرمود: زنی را که از خاندان شجاع باشد، برای من خواستگاری کن.
عقیل پرسید: چنین زنی را برای چه می‌خواهی؟
امام علی(ع) فرمود: برای این که فرزندی شجاع از او متولد گردد.
عقیل، ام‌البنین را که از کمالات و فضایل بهره کافی داشت و از خاندان شجاع «بنی کلاب» بود، خواستگاری کرد. ثمره این ازدواج، چهار فرزند رشید بود که یکی از آن‌ها حضرت عباس(ع) است. هر چهار نفر در کربلا قهرمانانه با دشمن جنگیدند تا به شهادت رسیدند.[10]
در روایات متعدد آمده که هدفتان در ازدواج، مال و زیبایی نباشد، بلکه ایمان همسر را هدف اصلی قرار دهید. پیامبر(ص) فرمود: هرگاه کسی با بانویی به خاطر مالش ازدواج کند، خداوند او را به همان مال واگذارد (یعنی از بهره‌های دیگر زن، محروم خواهد شد) و کسی که با زنی برای جمالش ازدواج کند، امور ناپسندی از او ببیند و هر کس به خاطر دینش با او ازدواج کند، خدا او را محروم نکند.[11]
 
نگاهی به ویژگی‌های شایسته شوهر
در مورد اوصاف شایسته شوهر نیز باید دقت کرد. احتیاط در انتخاب شوهر، لازم‌تر از احتیاط در انتخاب زن است.
در روایات متعددی آمده است، هنگامی ‌که مردی به خواستگاری آمد و شما دین و اخلاق او را پسندیدید، جواب مثبت بدهید. رسول خدا  (ص)فرمود:
«إِذَا جَاءَكُمْ مَنْ تُرْضَوْنَ خُلْقَهُ وَ دِينَهُ فَزَوِّجُوهُ»؛
«هرگاه خواستگاری که اخلاق و دین او را می‌پسندید، نزد شما آمد، با ازدواج او موافقت کنید».[12]
در بعضی از روایات، دین و امانت ذکر شده است.[13]
در روایات متعدد امر شده است که به شراب‌خوار همسر ندهید. کسی که دخترش را همسر شراب‌خوار کند، به دخترش جفا نموده، پیوند خویشاوندی خود را با او قطع کرده است.[14]
مطابق بعضی از روایات، از ازدواج با مردانی که از نظر اعتقادات دینی، منحرف یا سست هستند، نهی شده و علت آن چنین بیان گردیده که:
«لِأَنَّ الْمَرْأَةَ تَأْخُذُ مِنْ أَدَبِ زَوْجِهَا وَ يَقْهَرُهَا عَلَى دِينِهِ»‌؛
«زیرا زن، تحت تأثیر اخلاق شوهرش قرار می‌گیرد و شوهر، او را بر دینش مقهور می‌سازد».[15]
همان‌طور که قبلاً خاطرنشان گردید، حضرت رضا(ع) در جواب سؤال حسین بن بشار که پرسیده بود: خواستگاری برای دخترم آمده؛ ولی بداخلاق است. آیا جواب مثبت بدهم؟ فرمود: اگر بداخلاق است، دخترت را به عقد ازدواج او درنیاور.[16]
 امام صادق(ع) فرمود:
«اَلْكُفْؤُ أَنْ يَكُونَ عَفِيفاً وَ عِنْدَهُ يَسَارٌ»؛
«همتای مناسب برای زن، شوهری است که با عفّت و پاک‌دامن باشد و مخارج زندگی خود را بتواند اداره کند».[17]
 
توصیه به دوشیزگان و بانوان
دوشیزگان و بانوان مسلمان باید در انتخاب همسر، چشم و گوش خود را باز کنند. دین و اخلاق شوهر، باید نخستین موضوعی باشد که مورد دقّت آن‌ها قرار گیرد و بدانند که فقر مالی هرگز عیب نیست، بلکه بی‌دینی و فقر اخلاقی عیب است.
دو دختر را می‌شناختم که خواستگار یکی از آن‌ها از خانواده‌ای ثروتمند بود؛ ولی خواستگار دیگری، فقیر. اولی فکر می‌کرد که خوشبخت شده و نسبت به دومی شانس بیشتری داشته است. پنج سال از این ماجرا گذشت. شوهر اولی براثر بی‌دینی و عدم انضباط اخلاقی به اعتیاد و ولگردی گرفتار شد و زندگی‌اش فرو پاشید؛ ولی دومی بر اثر فعالیت و انضباط اخلاقی دارای موقعیت آبرومندانه و بسیار خوب گردید.
باید الگوی بانوان، حضرت زهرا(س) باشد. شخصیّت‌های ثروتمند قریش از او خواستگاری کردند. پیامبر(ص) نزد دخترش آمد و نام هر یک از آن خواستگاران را برد، آثار نارضایتی را از چهره زهرا(س) مشاهده نمود؛ ولی وقتی ‌که حضرت علی(ع) برای خواستگاری آمد و پیامبر(ص) نام علی(ع) را نزد او به میان آورد، او سکوت کرد و اصلاً نشانه نارضایتی در چهره‌اش دیده نشد. آنگاه، پیامبر(ص) برخاست و فرمود:
«اَللَّهُ أَكْبَرُ سُكُوتُهَا إِقْرَارُهَا»؛
«خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف گردد. سکوت زهرا(س) نشانه اقرار و رضایت اوست».[18]
با اینکه تمام دار و ندار حضرت علی(ع) در این هنگام، یک شمشیر و یک زره و یک شتر آبکش بود، وقتی علی(ع) به رسول خدا(ص) گفت: چیزی جز اینها ندارم!
پیامبر(ص) به او فرمود: شمشیر برای تو لازم است؛ زیرا تو مرد جنگ هستی و با آن در راه خدا جهاد نموده، دشمنان خدا را می‌کشی و شتر نیز سرمایه زندگی توست که باید با آن آبکشی بنمایی و مخارج زندگی زن و بچه‌ات را تأمین نمایی و در مسافرت مرکب تو خواهد شد؛
«وَ لَكِنِّي قَدْ زَوَّجْتُكَ بِالدِّرْعِ وَ رَضِيتُ بِهَا مِنْكَ»؛
«ولی همین زره را به‌ عنوان مهریه از تو پذیرفتم و زهرا(س) را در برابر همین مهریه به ازدواج تو درآوردم و راضی شدم».[19]
آری این است، کیفیت انتخاب حضرت زهرا(س) که کمال همسر را مورد توجّه قرار داد، نه مال ‌و منال را.

 

 
پی‌نوشت‌ها
[1] فروع کافی، ج ۵، ص ۳۳۲.
[2] فروع کافی، ج ۵، ص ۳۲۴؛ وسائل‌الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۴.
[3] فروع کافی، ج ۵، ص ۳۲۳.
[4] همان، ص ۳۲۴.
[5] وسائل‌الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۷.
[6] همان، ص ۱۹ و ۲۹.
[7] المحجّة البيضاء، ج ۳، ازدواج و طلاق، ص ۶۹.
[8] فروع کافی، ج ۵، ص ۳۲۵.
[9] وسائل‌الشیعه، ج ۱۴، ص ۵۶.
[10] منتهى المقال، مامقانی، ج ۳، ص70.
[11] وسائل‌الشیعه، ج ۱۴، ص ۳۱.
[12] فروع کافی، ج ۵، ص ۳۴۷.
[13] بحار، ج ۱۰۳، ص ۳۷۴.
[14] فروع کافی، ج ۵، ص ۳۴۷.
[15] همان، ص ۳۴۸ و ۳۴۹.
[16] وسائل‌الشیعه ج ۱۴، ص ۵۴.
[17] همان، ص ۵۱.
[18] وسائل‌الشیعه، ج ۱۴، ص ۲۰۶ - ۲۰۷.
[19] بحار، ج ۴۳، ص ۱۲۷.